آیا تا به حال با مهم ترین بخش دستور زبان فارسی آشنا شده اید؟
در این مقاله به طور کامل به معرفی مهم ترین و اساسی ترین مورد در دستور زبان فارسی یعنی نوع و نقش کلمه در فارسی خواهیم پرداخت.
با دانستن این مورد یعنی نقش و نوع کلمه در ادبیات فارسی، راه را برای یادگیری بسیاری از موارد و مباحث دیگر باز خواهید کرد.
نوع و نقش کلمه در فارسی
در دستور زبان فارسی، دو بخش عمده داریم؛
- نوع کلمه
- نقش کلمه
نوع کلمه چیست
در نوع کلمه، ویژگی ها و خصوصیات واژه را، در خارج از جمله و به صورت تنها بررسی می کنیم.
انواع کلمه
هر واژه ای خارج از جمله، جزو یکی از هفت مورد زیر می باشد؛
- اسم
- فعل
- حرف
- ضمیر
- صفت
- قید
- صوت
در ادامه به معرفی هر یک خواهیم پرداخت.
اسم
به هر کلمه ای که با آن انسان ها، اشیاء، حیوانات و… را خطاب و صدا می زنیم، اسم می گویند.
مانند: میز، صندلی، علی، گاو، کتاب، تبلت،
فعل
به کلمه ای فعل می گوییم که انجام گرفتن کاری یا وقوع حالتی را در سه زمان ماضی «گذشته»، مضارع «حال» و مستقبل «آینده» بیان می کند.
مانند: رفتم، خواهم رفت، خوردم، می روم و…
قبلا در مقاله آموزش فعل و انواع آن، به صورت کامل توضیح دادیم که دقیقا فعل چیست؛ بنابراین پیشنهاد می کنیم آن را مطالعه کنید.
حرف
به کلمه ای که به تنهایی دارای معنی و مفهوم نیست و برای معنی دار شدن باید وارد جمله شود، حرف می گویند.
مانند: از، با، را، که و…
در مقاله انواع را در ادبیات فارسی یکی از مهم ترین حروف که انواع زیادی دارد را بررسی کرده ایم.
پیشنهاد می کنیم این مقاله را بخوانید.
ضمیر
به کلمات یا حروفی که جایگزین اسم می شوند و از تکرار اسم جلوگیری می کنند، ضمیر می گوییم.
مانند: من، تو، او، و…
در مقاله ضمیر و مرجع ضمیر چیست به طور کامل انواع ضمیر و کاربرد هریک را با مثال توضیح داده ایم.
صفت
کلماتی که به واسطه آن، چیزی را توصیف می کنیم، صفت می نامیم.
مانند: بزرگ، کوچک، گران، ارزان و…
قید
وقتی یک ویژگی اضافه را به جمله می افزاییم به شرطی که با حذف آن کلمه، ماهیت جمله تغییر نکند، به آن کلمه قید می گوییم.
مانند:
من سریع به مدرسه رسیدم.
در مثال بالا، کلمه «سریع» ویژگی اضافه ای به فعل یعنی به مدرسه رسیدن اضافه می کند.
همچنین با حذف قید یعنی سریع، ماهیت جمله که رسیدن به مدرسه است، تغییری نمی کند.
صوت
کلمه ای که خود به تنهایی صدایی است که برای خطاب و صدازدن چیز دیگری به کار می رود را صوت می گویند.
مانند: آهای، وای، هی
نقش کلمه چیست
در نقش کلمه، ویژگی ها و خصوصیات کلمه را در درون جمله مورد بررسی قرار می دهیم.
نقش کلمات در جمله
کلمات در درون جمله، یکی از نقش های زیر را برای خود بر می دارند.
- نهاد
- مفعول
- مسند
- متمم
- منادا
- نقش های تبعی
نهاد
کلمه ای در جمله که در مورد او سخن می گوییم را نهاد می نامیم.
به نهاد، گزاره یا فاعل نیز می گوییم.
درواقع نهاد، کننده و انجام دهنده کار است.
نحوه مشخص کردن نهاد در جمله
برای مشخص کردن نهاد در جمله، کلمات «چه کسی» یا «چه چیزی» را از فعل جمله می پرسیم.
مثال:
علی به مدرسه رفت.
از فعل جمله یعنی «رفت»، می پرسیم چه کسی؟
چه کسی رفت؟
مشخص است که جواب «علی» می شود.
پس علی نهاد است.
مفعول
در زبان فارسی، به فرد یا چیزی مفعول می گوییم که کار و فعل بر روی آن صورت گرفته است.
نشانه مفعول «را» است.
البته در زبان فارسی، را فقط نشانه مفعول نیست بلکه انواع دیگری نیز دارد؛ به همین منظور مقاله انواع را در زبان فارسی را بخوانید.
البته وجود مفعول در جمله اجباری نیست و در برخی از جملات، مفعول را نمی بینیم.
نحوه مشخص کردن مفعول در جمله
برای مشخص کردن مفعول در جمله، باید کلمات «چه کسی را» یا «چه چیزی را» از فعل بپرسیم.
به مثال زیر توجه کنید؛
پدرم ماشینش را فروخت.
حال می پرسید:
چه چیزی را فروخت؟
مطمئنا جواب «ماشینش» است.
پس کلمه ماشینش، مفعول می باشد.
مسند
به کلمه ای که به آن موقعیت یا شرایطی را نسبت می دهیم، مسند می گویند.
در مقاله مسند و فعل اسنادی چیست؟ به طور کامل مسند و فعل اسنادی را توضیح داده ایم.
نحوه مشخص کردن مسند در جمله
برای مشخص کردن مسند -در جمله ای که فعل اسنادی در آن حضور دارد- باید کلمات «چطور»، «چگونه» و «چجور» را از فعل اسنادی بپرسیم.
به مثال پایین توجه کنید؛
هوا سرد است.
حال از فعل اسنادی جمله یعنی «است»، کلمات گفته شده را می پرسیم؛
هوا چگونه است؟
مطمئنا پاسخی که به ذهنتان خطور می کند، کلمه «سرد» است.
پس سرد، مسند است.
متمم
به کلمه ای که بعد از حروف اضافه یعنی«از، به، با، بر، برای، همچون، مثل و…» به کار می رود، متمم می گوییم.
نحوه مشخص کردن متمم در جمله
با شناخت حروف اضافه -یعنی حروفی که در بالا گفتیم- می توان به متمم دست پیدا کرد.
مثال:
علی با دوچرخه آمد.
در جمله بالا، «با» حرف اضافه است پس کلمه بعدی آن یعنی «دوچرخه»، متمم می شود.
اگر میخواهید بشتر با متمم و نقش آن در جمله آشنا شوید، مقاله متمم و حرف اضافه را بخوانید.
منادا
قبل از شناخت منادا، باید حرف ندا را دانست.
به کلماتی که به واسته آن، اسم یا همان منادا را صدا می زنیم و یا عواطف و روحیات خود را بیان می کنیم، ندا می گوییم.
مانند: ای، یا، افسوس و…
و همان اسمی است که به واسته ندا، آن را صدا می زنیم، منادا می باشد.
شناسایی منادا در جمله
برای شناسایی منادا در جمله، باید ندا را پیدا کرد و کلمه ای که ندا آن را مورد خطاب قرار می دهد، منادا می شود.
ای خدا ای فضل تو حاجت روا
در شعر زیبای بالا که از مولانا می باشد، «ای» حرف ندا و «خدا» منادا می شود.
نقش های تبعی
نقش های تبعی دارای سه دسته هستند؛
- بَدَل
- معطوف
- تکرار
در ادامه مقاله هر کدام از این دسته ها را توضیح می دهیم.
بدل
بدل، توضیح اضافه ای برای اسم قبل از خودش است به طوری که اگر از جمله حذف شود و یا با اسم قبل از خودش جا به جا شود هیچ مشکلی در جمله به وجود نخواهد آمد.
مانند:
دبیر ورزش ما، آقای حسینی آمد
در جمله بالا، «دبیر ورزش ما» نهاد است و «آقای حسینی» یک بَدَل می باشد.
معطوف
معطوف همیشه بعد از واو عطف می آید.
شاید بپرسید واو عطف چیست؟
بیایید انواع واو را مورد بررسی قرار دهیم؛
انواع واو در زبان فارسی:
- واو عطف
- واو ربط
واو عطف: حرف «و» که بین دو کلمه می آید.
واو ربط: کلمه «و» که بین دو جمله می آید.
حال که واو عطف را شناختید، به مثال زیر توجه کنید.
من و علی آمدیم.
در جمله بالا، «من» نهاد است، «و» واو عطف است و «علی» معطوف است.
تکرار
وقتی بخشی از سخن را برای تاکید، دوباره می آوریم، تکرار آورده ایم.
به مثال زیر توجه کنید:
دوستم آمده است، دوستم
در مثال بالا، «دوستم»، نهاد است و «دوستم» بعدی، تکرار تبعی می باشد.
یک پیشنهاد شگفت انگیز!!
ما برایتان بسته ای تحت عنوان «تجزیه تحلیل» آماده کرده ایم که با تهیه آن دو جزوه به شما داده می شود؛ جزوه اول شامل تمام اشعار کتاب است که به صورت گرافیکی طراحی و چیده شده اند تا با چاپ کردن آنها، با آنها تمرین کنید و مهارت خود را در تجزیه و تحلیل اشعار بالا ببرید؛
در جزوه دوم هم جزوه نخست را پر کرده ایم.
یعنی موارد زیر را برای تمام اشعار کتاب درسی مشخص کرده ایم؛
- نقش های دستوری
- آرایه های ادبی
- گروه های اسمی
- گروه های فعلی
- تعداد جمله
با داشتن این بسته می توانید هر آنچه که می خواهید مثال حل کنید و مثال ببینید تا به مهارت حرفه ای در تشخیص نقش های دستوری که پیش تر توضیح دادیم برسید.
نمونه سوال
کلمه «علی» در جمله زیر چه نقشی دارد؟
محمد و علی، دو دوست صمیمی هستند.
پاسخ) علی معطوف می باشد.
برای دیدن پاسخ، روی سوال کلیک کنید.
سوالات متداول
دو بخش عمده زبان فارسی کدامند؟
نوع و نقش کلمه در فارسی ، از مهم ترین و پایه ای ترین مباحث هستند.
نوع کلمه چیست؟
به ویژگی ها و خصوصیات کلمه در خارج از جمله، نوع کلمه می گویند.
انواع کلمه کدامند؟
«اسم – فعل – حرف – ضمیر – صفت – قید – صوت» از انواع کلمه هستند.
نقش کلمه چیست؟
به نقش و جایگاه کلمه در داخل جمله، نقش کلمه می گویند.
انواع نقش کلمه کدامند؟
«نهاد – مفعول – متمم – مسند – منادا – نقش های تبعی» از انواع نقش های کلمه می باشند.
نقش های تَبَعی کدامند؟
«بدل – معطوف – تکرار» از نقش های تبعی هستند.
عالی بود حرف نداشت ولی اگه فایل پی دی افش رو هم بسازید و در دسترس قرار بدین که بتونیم پرینت بگیریم عالی میشه چون برای نوشتن خیلی زیادن ممنون از زحماتتون
سلام عزیزم
سلام
عالی
بنازم عالی بود
❤❤
واقعا دستمریزاد، مطالب بسیار کاربردی هستند.
ممنون خیلی عالی
استدلال تون چی که انواع کلمه به این شش نوع تقسیم میشه ؟
منظورتونو از استدلال نمی فهمم لطفا بیشتر توضیح بدین