انواع اضافه در زبان فارسی با مثال و جامع

انواع اضافه، یکی از مهم ترین مباحث ادبیات فارسی متوسطه اول و دوم است که با یادگیری کامل آن، می توانید پشتِ غولِ سوالاتِ سختِ این مبحث یعنی انواع اضافه را به خاک بمالید! پس اگر میخواهید انواع اضافه را به صورت کامل و جامع بیاموزید، این مقاله را تا انتها بخوانید.

انواع ترکیب

در زبان فارسی، دو نوع ترکیب داریم:

• ترکیب وصفی
• ترکیب اضافی

در مقاله آموزش ترکیب وصفی و اضافی، گفتیم که این دو ترکیب چه هستند و چگونه می توان هرکدام را تشخیص داد، همچنین گفتیم که ترکیب اضافی، از «مضاف + مضاف الیه» تشکیل شده است؛

حال در این مقاله قرار است انواع ترکیب که شش نوع دارد را به همراه روش تشخیص هرکدام و با مثال، آموزش دهیم.

انواع اضافه

انواع اضافه در زبان فارسی عبارتند از:

• اضافه تشبیهی
• اضافه استعاری
• اضافه اقترانی
• اضافه ملکی
• اضافه اختصاصی
• اضافه بیانی

در ادامه هرکدام از انواع اضافه را توضیح می دهیم.

اضافه تشبیهی

در ترکیب اضافی، هرگاه مضاف الیه به مضاف تشبیه شود، به آن اضافه تشبیهی می گویند.

روش تشخیص اضافه تشبیهی

برای تشخیص اضافه تشبیهی، کافیست به مضاف و مضاف الیه توجه کنیم، اگر مضاف الیه به مضاف تشبیه شده بود، آن ترکیب، ترکیب اضافی تشبیهی است.

مثال برای اضافه تشبیهی

متاعِ جوانی

در ترکیب بالا، واژه «متاع» مضاف و به معنی «کالا» است. که در این ترکیب، مضاف الیه یعنی «جوانی» به مضاف یعنی «متاع» تشبیه شده است.

---

مرغِ دل

در ترکیب بالا، دل به مرغ تشبیه شده است.

اضافه استعاری

وقتی بین مضاف و مضاف الیه، یک ویژگی مشترک وجود داشته باشد، به آن اضافه استعاری می گویند.

روش تشخیص اضافه استعاری

برای تشخیص اضافه استعاری، کافیست کلمه اول یعنی همان مضاف را حذف کنیم؛ اگر با حذف مضاف، در مفهوم جمله تغییری ایجاد نشد، آن ترکیب از نوع اضافه استعاری است.

مثال برای اضافه استعاری

او چشمِ بصیرت دارد.

در ترکیب اضافی بالا یعنی «چشمِ بصیرت»، اگر مضاف یا همان «چشم» را حذف کنیم، تغییری در معنی کلی جمله ایجاد نمی شود:

او بصیرت دارد.

---

چنگالِ مرگ جان او را گرفت.

ترکیب اضافی جمله بالا، «چنگالِ مرگ» است که اگر مضاف یعنی «چنگال» را حذف کنیم، جمله به صورت زیر در می آید:

مرگ جان او را گرفت.

که جمله دومی هم مفهوم با جمله اولی است؛ پس این اضافه، اضافه استعاری است.

اضافه اقترانی

هرگاه در کلمه دوم ویژگی ای وجود داشته باشد که همان ویژگی در کلمه اول وجود داشته باشد، به آن اضافه اقترانی می گویند.

نحوه تشخیص اضافه اقترانی

اگر در ترکیب اضافی، کلمه دوم یعنی همان مضاف الیه را حذف کردیم و تغییری در مفهوم جمله ایجاد نشد، آن ترکیب از نوع اضافی اقترانی است.

یک روش دیگر برای تشخیص اضافه اقترانی، این است که بین مضاف و مضاف الیه، کلمات «برای»، «به جهتِ» و «به خاطرِ» را بیاوریم و اگر ترکیب معنی داد، آن ترکیب از نوع اضافه اقترانی است.

مثال برای اضافه اقترانی

دستِ ادب بر سینه گذاشت.

ترکیب اضافی «دستِ ادب»، از نوع اضافه اقترانی است؛ زیرا اگر کلمه دوم این ترکیب یعنی «ادب» را حذف کنیم، باز هم جمله معنی اصلی خود را دارد.

دست بر سینه گذاشت.

و یا اگر بین مضاف و مضاف الیه «برای» بیاوریم، ترکیب معنی می دهد.

دست برای ادب

اضافه ملکی

هرگاه مضاف یا مضاف الیه، صاحب همدیگر بودند (در اکثر موارد مضاف الیه، مالک مضاف است)، به این نوع از اضافه اضافه ملکی می گویند.

نحوه تشخیص اضافه ملکی

معمولا تشخیص این نوع از اضافه بسیار راحت است؛ به این گونه که شما رابطه بین مضاف و مضاف الیه را بررسی می کنید و اگر رابطه «ملک و مالک» برقرار بود، آن اضافه ملکی است.

مثال برای اضافه ملکی

خانه علی

چمدان رضا

کتاب سپیده

مثال های بالا همه از نوع اضافه ملکی است و اگر توجه کنید، مضاف الیه، مالک مضاف است.

اضافه اختصاصی

هرگاه مضاف، مخصوص مضاف الیه بود، به این اضافه، اضافه اختصاصی یا اضافه تخصیصی می گویند.

نحوه تشخیص اضافه اختصاصی

برای تشخیص اضافه اختصاصی، اگر مضاف، یک خصوصیت، موقعیت، عضو، ویژگی و… برای مضاف الیه بود، آن اضافه، اضافه اختصاصی است.

نکته: احتمالا این سوال برایتان پیش آمده که فرق بین اضافه اختصاصی و اضافه ملکی چیست؟ برای پاسخ به این سوال باید بگوییم که در اضافه ملکی، مضاف الیه که همان صاحب مضاف بود، انسان است و توانایی تصرف آن چیز را دارد اما در اضافه تخصیصی، معمولا منظورمان یک جایگاه یا عضو است که بحث تصرف بین مضاف و مضاف الیه مطرح نیست.

نکته: بعضی از دبیران گرامی اضافه ملکی را بیان نمی کنند و همان اضافه اختصاصی را برای هر دو مورد بیان می کنند و به همین علت معمولا در آزمون ها فهمیدن این که یک ترکیب اختصاصی است یا ملکی، مطرح نیست.

مثال برای اضافه اختصاصی

درِ اتاق

میزِ مدیر

رنگِ کتاب

مثال های بالا همه از نوع اضافه اختصاصی است.

اضافه بیانی

هرگاه مضاف الیه، نوع یا جنس مضاف را توصیف کند و بگوید، به آن اضافه بیانی می گوییم.

نحوه تشخیص اضافه بیانی

احتمالا نحوه تشخیص این نوع اضافه، برایتان آسان باشد مخصوصا وقتی به مثال های این اضافه توجه کنید، قِلِقِ کار دستتان می آید!

مثال برای اضافه بیانی

شهرِ تهران

دستکشِ چرمی

کشورِ ایران

دفترِ سیمی

نمونه های بالا، همگی از نوع اضافه بیانی هستند.

نمونه سوال

اضافه ی «دست دعا» چه نوع اضافه ای است؟

دست دعا از نوع اضافه اقترانی است: دست برای دعا

برای دیدن پاسخ، روی سوال کلیک کنید.

سوالات متداول

این بود از آموزش انواع اضافه که به صورت کامل و با مثال برایتان شرح دادیم.