آرایه های ادبی یکی از مهم ترین نقش هارا در زبان فارسی دارد؛
زیرا باعث زیبایی نثر (متن) و نظم (شعر) می شود. یکی از آرایه هایی که نقش بسیار زیادی در زیباسازی شعر می شود، آرایه جناس است؛ در این مقاله برایتان به طور کامل توضیح می دهیم که جناس چیست و چه انواعی دارد پس با ما تا پایان این مقاله همراه باشید.
جناس چیست
در جواب به این که آرایه جناس چیست باید مثالی بزنیم؛
به واژه های زیر توجه کنید:
«دیار – یار» ، «بهار – مَهار»
همانطور که مشاهده می کنید، در این کلمه ها حروف مشترکی دیده می شوند که از یک جنس هستند. به این نوع واژه ها که شعر نثر را زیباتر و خوش آهنگ تر می کنند، «آرایه جناس» می گویند. البته جناس چند نوع دارد که در ادامه هرکدام را با مثال توضیح می دهیم.
انواع جناس:
به طور کلی، جناس دو نوع دارد؛
- جناس تام
- جناس ناقص
جناس تام
به معنای ساده دو واژه ای که در نوشتن و خواندن یکسانند اما در معنی تفاوت دارند را جناس تام می گویند؛ به طور مثال دو کلمه «شیر» و «شیر» در نوشتن و خواندن به یک شکل می باشند اما یکی به معنای حیوان است و دیگری شیر خوراکی و یا شیر آب است.
در شعر زیر نیز جناس تام را می بینیم:
«بر دوخته ام، دیده چو باز از همه عالم
تا دیده من بر رخ زیبای تو باز است»
در شعر بالا دو واژه «باز»، در بیت اول و «باز» در بیت دوم دارای آرایه جناس تام می باشند چون از یک جنس هستند و به یک شکل نوشته و خوانده می شوند اما هر کدام معنای متفاوتی دارند.
نکته: اگر واژه های مورد نظر، خاصیت جناس تام را دارا بودند و همچنین معنای یکسانی داشتند، آن را جناس نمی نامیم بلکه به این نوع کلمات، دارای آرایه تکرار هستند.
جناس ناقص
جناس ناقص خود دارای سه نوع است؛
- جناس ناقص حرکتی
- جناس ناقص اختلافی
- جناس ناقص افزایشی
به صورت خلاصه در جدول زیر انواع جناس ناقص را با مثال گفته ایم؛
| جناس ناقص حرکتی | زَبونِ خَلق ز خُلق نکوی خویشتنم چو غنچه، تنگدل از رنگ و بوی خویشتنم |
| جناس ناقص افزایشی | نبود نقش دو عالم که رنگ الفت بود زمانه طرح محبت، نه این زمان انداخت |
| جناس ناقص اختلافی | این جهان کوه است و فعل ما ندا سوی ما آید نداها را صدا |
جناس ناقص حرکتی
دو کلمه با معنای متفاوت که فقط در یک حرکت (ــَـ، ــِـ، ــُـ،) با هم اختلاف داشته باشند.
مانند : «مُلک – مِلک» و «دَر – دُر»
به شعر زیر دقت کنید؛
«ابلهی دید اشتری به چَرا
گفت: نقشت همه کژ است چِرا»
در شعر بالا، دو واژه (چَرا «چریدن») و (چِرا «نشانه پرسشی») با هم جناس ناقص حرکتی دارند.
جناس ناقص اختلافی
کلماتی که فقط در یک حرف با هم تفاوت داشته باشند.
مانند : «شیر – سیر» و «یار – بار»
«ما به فَلَک بوده ایم یار مَلَک بوده ایم
باز همان جا رویم ، که آن شهرِ ماست»
دو واژه «مَلَک – فَلَک» با هم جناس ناقص اختلافی دارند.
جناس ناقص افزایشی
اگر یک کلمه نسبت به کلمه دیگر ، یک حرف بیشتر داشته باشد، به آن جناس ناقص افزایشی می گویند.
مانند: «جام -جامه»
«چو دید آن دِرَفشان دِرخش مرا
به گوش آمدش ، بانگِ رخش مرا»
دو واژه «درخش – رخش» با هم جناس ناقص افزایشی دارند.
یک پیشنهاد ویژه!
تنها راه بهبود مهارت در تشخیص جناس و دیگر آرایه های ادبی، تمرین است؛
ما بسته ای تحت عنوان تجزیه تحلیل آماده کرده ایم که شامل ۲ جزوه است؛ در جزوه اول، تمام شعر های کتاب درسی را به صورت گرافیکی آورده ایم تا با پر کردن آن، مهارت خود را به طرز فوق العاده ای بالاتر ببرید.
در جزوه دوم نیز به طور کامل تمام شعر های کتاب را تجزیه و تحلیل کرده ایم؛
تجزیه تحلیل شامل:
- مشخص کردن آرایه های ادبی مثل جناس و…
- مشخص کردن نقش های دستوری مثل نهاد، فعل و…
- مشخص کردن گروه های اسمی
- مشخص کردن گروه های فعلی
- مشخص کردن تعداد جمله
برای کسب اطلاعات بیشتر، اینجا کلیک کنید.
تفاوت سجع با جناس
سجع، یکی دیگر از آرایه هایی است که دقیقا تعریفی مشابه با جناس را دارد اما تفاوت سجع با جناس این است که در سجع، کلمات آخر جمله مقایسه می شود و همچنین در سجع وزن و حروف رَوی یا همان حروف پایانی مشترک را بررسی می کنیم اما در سجع تمام واج های یک کلمه بررسی می شود.
برای آرایه سجع، مقاله ای کامل به نام سجع چیست نوشته ایم که پیشنهاد می شود آن را مطالعه کنید.
نمونه سوال جناس
در همه گزینه ها جناس وجود دارد به جز…؟
الف) زَرع ، ذَرع ب) بیم ، نیم پ) کامل ، باطل ت) کَره ، کُره
گزینه پ درست است. زیرا در جناس ناقص اختلافی، تنها یک حرف می تواند اختلاف داشته باشد ولی دو کلمه «باطل – کامل» در دو حرف دارای اختلاف می باشند.
کدام گزینه یک نوع جناس نیست؟
الف) جناس تام ب) جناس ناقص اختلافی پ) جناس ناقص کاهشی ت)جناس ناقص حرکتی
گزینه پ چون جناس ناقص کاهشی نداریم.
برای مشاهده پاسخ، روی سوال کلیک کنید.
در پایان امیدواریم از مقاله جناس چیست استفاده کافی برده باشید و توضیح جناس را با انواع آن آموخته باشید.
سوالات متداول
جناس چیست؟
وقتی بین دو یا چند واژه، رابطه ای برقرار باشد تا باعث آهنگین تر شدن و زیباتر شدن شعر شود، به آن جناس می گوییم.
چند نوع جناس داریم ؟
به طور کلی دو نوع جناس داریم : ۱. جناس تام ۲.جناس ناقص
جناس تام چیست؟
دو واژه ای که در نوشتن و خواندن یکسانند اما در معنی تفاوت دارند را جناس تام می گویند.
چند نوع جناس ناقص داریم؟
سه نوع جناس ناقص داریم:
۱. جناس ناقص اختلافی
۲. جناس ناقص حرکتی
۳. جناس ناقص افزایشی
جناس ناقص اختلافی چیست؟
کلماتی که فقط در یک حرف با هم تفاوت داشته باشند، دارای جناس ناقص اختلافی هستند.
جناس ناقص حرکتی چیست؟
دو کلمه با معنای متفاوت که فقط در یک حرکت (ــَـ، ــِـ، ــُـ،) با هم اختلاف داشته باشند، دارای جناس ناقص حرکتی هستند.
جناس ناقص افزایشی چیست؟
هنگامی که یک کلمه نسبت به کلمه دیگر ، یک حرف بیشتر داشته باشد، دارای جناس ناقص افزایشی است.
اگر دو کلمه مثل شیر بیاد توی شعر و هر دوتاش یک معنیو بدن جناس تام داره؟
خیر
آرایه تکرار میشه اگه معنی و نوشتار یکی باشه
متشکرم از تصاویر
ببخشید من قسمت تفاوت سجع و جناسو متوجه نشدم
بالاخره جناس یا سجع؟ کدومش
فرقی دارن باهم؟
سجع در آخر جمله یا بیت شعر میاد
معیار های تشخیصشم کاملا تفاوت داره با جناس؛ پیشنهاد می کنم مقاله سجع چیست رو مطالعه کنید، به صورت کامل متوجه تفاوتشون میشید.
خیلی عالیه
ممنونم از سایت عالی تجزینو💜
واقعا سایت بی نظیری بود بدون هیچ گمراهی ای 👌
خیلیم عالی
مرسی یاد گرفتم
عالی بود دستتون درد نکنه ❤
سلام ✨
واقعا کامل بود✓
این نکته ها رو توی کتاب ننوشتن ولی توی امتحانا میاد:)
قبل دیدن این سایت خیلی توی تشخیص جناس ها مشکل داشتم اما الان دیگه ندارم، به لطف تجزینو♡
خیلی ممنون☆
خوشحالیم که مقاله جناس توسته بهتون کمک کنه.