فعل، مهم ترین و اساسی ترین بخش جمله است؛ در این مقاله قصد داریم تا به صورت کامل آموزش دهیم که اولاً فعل چیست و سپس بگوییم که اجزا و انواع فعل چیست و شامل چه چیز هایی می شود؛ بنابراین تا پایان این مقاله، با ما همراه باشید.
فعل چیست؟
به کلمه ای فعل می گوییم که انجام گرفتن کاری یا وقوع حالتی را در سه زمان ماضی «گذشته»، مضارع «حال» و مستقبل «آینده» بیان می کند.
به مثال های زیر توجه کنید:
جوانان و نوجوانان ، بسیار کوشا و پر تلاش بودند.
در جمله بالا، کلمه فعل، «بودند» می باشد و این فعل بر زمان گذشته یا ماضی دلالت می کند.
جوانان و نوجوانان، چشمه جوشان نیرو و استعداد هستند.
در جمله بالا، فعل «هستند» است و همانطور هم که از ظاهر فعل پی می برید، این فعل به زمان حال یا مضارع دلالت می کند.
جوانان و نوجوانان ، چشمه جوشانِ نیرو و استعداد خواهند بود.
فعل در جمله بالا، «خواهند بود» است؛ این فعل به زمان آینده یا مستقبل دلالت می کند.
فعل، مهم ترین بخش یک جمله است درواقع:
به همین منظور به مثال های زیر توجه کنید؛
جوانان و نوجوانان ما اهل فکر کردن، دریافتن و تحلیل کردن
شاید بپرسید در جمله بالا، فعل چیست؛ در جمله بالا فعلی نداریم، بنابراین اصلا جمله نیست!
جوانان و نوجوانان ما اهل فکر کردن، دریافتن و تحلیل کردن هستند.
اما در مثال بالا که فعل «هستند» وجود دارد، جمله کامل است و معنی را به مخاطب می رساند.
نکته: نکات گفته شده، صرفا برای این بود که اهمیت وجود فعل در جمله را بیان کنیم؛ در اشعاری که فعل وجود نداره، می توانیم بگوییم که فعل محذوف است؛ که در ادامه فعل محذوف را توضیح می دهیم.
فعل محذوف چیست؟
گاهی مواقع فعل پنهان شده است؛ وقتی فعل در جمله وجود نداشته باشد و ما «از طریق معنی» یا «از طریق فعلِ جمله قبلی» بفهمیم که فعل چیست، میگوییم جمله دارای فعل محذوف است.
به مثال زیر دقت کنید؛
بچه ها ساکت!
در مثال بالا، فعل وجود ندارد یا بهتر بگوییم، خود را پنهان کرده است. اما در واقع جمله به صورت زیر است:
بچه ها ساکت باشید!
فعل به تنهایی یک جمله است.
فعل اگر به صورت تنها هم بیاید، یک جمله به حساب می رود؛ چون کار صورت گرفته را به تنهایی و با کلمه فعل می رسانیم.
رفتم.
در مثال بالا، کلمه رفتم ، به تنهایی فعل به شمار می آید و همانطور که می بینید، جمله و خبر را به درستی به شنونده رسانده است.
اجزای فعل
اجزای تشکیل دهنده فعل در فارسی، از دو جزء تشکیل می شود؛
- بن
- شناسه
به مثال زیر دقت کنید؛
بن
بن در اجزای فعل در فارسی، جزئی جدایی ناپذیر می باشد که معنی و مفهوم اصلی فعل را به همراه دارد.
دو نوع بن داریم:
- بن ماضی
- بن مضارع
بن ماضی
به صورت کلی، این نوع از بن، به زمان گذشته دلالت دارد و طریقه ساخت آن به صورت زیر می باشد؛
- نحوه درست کردن بن ماضی
در مرحله اول، مصدر -را که در ادامه به معرفی آن خواهیم پرداخت- بدون «ن» در نظر می گیریم.
سپس شناسه -را که در ادامه مقاله آن را تعریف خواهیم کرد- به صورت سوم شخص مفرد در نظر می گیریم.
بن مضارع
بن مضارع به زمان حال اشاره دارد و نحوه ساخت آن در ادامه آمده است.
- نحوه درست کردن بن مضارع
از مصدر، فعل امر دوم شخص مفرد می سازیم.
و سپس «ب» را حذف می کنیم.
شناسه
شناسه در اجزای فعل در فارسی، جزء تغییر پذیر فعل است که بیان کننده شخص، و شمار می باشد و یه فعل می چسبد.
به طور کلی، شناسه ها را به دو دسته تقسیم می کنیم:
- شناسه های ماضی
- شناسه های مضارع
شناسه های ماضی
| مفرد | جمع |
| -َم | یم |
| ی | ید |
| – | -َند |
شناسه های مضارع
| مفرد | جمع |
| -َم | یم |
| ی | ید |
| -َد | -َند |
مصدر
شاید نام مصدر بسیار به گوشتان خورده باشد، اما این مصدر یعنی چه؟
به کلمه ای که نه بر زمان و نه بر فرد یا شخصی دلالت میکند ولی انجام کاری را می رساند و به «ن» ختم می شود، مصدر می گویند.
مانند: رفتن، خوابیدن، خوردن و…
مصدر ها فعل به حساب نمی آیند.
ظاهر مصدر به گونه ای است که شاید آن را با فعل اشتباه بگیرید اما چنین نیست.
بلکه مصدر، از «بن فعل + -َن» تشکیل می شود.
یک مثال دیگر در اجزای فعل:
بن فعل «آمدید»، «آمد» است. حال با توجه به فرمول ساخت مصدر یعنی «بن فعل + -َن» ، به کلمه «آمدن» می رسیم.
پس به همین شکل، آمدن، مصدر فعل آمدید می باشد.
انواع فعل
از لحاظ ساختاری می توان افعال را به سه دسته تقسیم کرد:
- فعل ساده
- فعل پیشوندی
- فعل مرکب
در ادامه به معرفی و توضیح هرکدام می پردازیم.
فعل ساده
فعلی که دارای یک بن مشخص و شناسه های موبوط به خود است را فعل ساده می گویند؛ درواقع این نوع از فعل، ساده ترین و پرکاربرد ترین شکل فعل است.
علی به خانه اش می رود.
فعل «می رود» در جمله بالا از نوع فعل مضارع اخباری، دارای یک بن و یک پیشوند مربوط به خود است و درواقع چیز اضافه ای ندارد!
در مقاله گروه فعلی به طور کامل و جامع برایتان انواع فعل را «مثل مضارع اخباری» به همراه ساختارشان توضیح داده ایم پس پیشنهاد می کنیم آن را نیز درصورت تمایل بخوانید.
فعل پیشوندی
فعل پیشوندی یا فعل دارای پیشوند، فعلی است که علاوه بر دارا بودن ساختار فعل ساده، یک پیشوند نیز به همراه خود دارد و این پیشوند می تواند به طور کل معنی فعل را تغییر دهد؛ به همین منظور به مثال توجه کنید:
علی از سفر باز آمد.
پیشوند فعل بالا، «باز» است که معنی کل فعل را به برگشتن تغییر می دهد.
فعل مرکب
زمانی که یک اسم یا صفت به همراه فعل بیاید، به آن فعل، فعل مرکب می گوییم.
من دیشب آرایش کرده بودم.
فعل بالا مرکب است.
حال شاید برایتان این سوال پیش بیاید که چگونه فعل مرکب را شناسایی کنید؟
نحوه تشخیص فعل مرکب
- اگر به جزء پیشین فعل اصلی مان، «ها، تر، ترین و ی نکره» اضافه کنیم و آن کلمه معنی دهد، فعلمان، فعلِ ساده است؛ولی اگر معنا نداد، فعلِ مُرَکَّب است.
به مثال زیر توجه کنید:
آنها در موفقیت من نقش داشته اند.
نقش ها) معنی می دهد.
نقشی) معنی می دهد.
در فعل بالا چون بررسی ها اکثرا معنی می دهند، پس این فعل، از نوع ساده است و فعل مرکب نیست.
نمونه سوال
مشخص کنید، فعل جمله زیر مرکب است یا ساده؟
«علی و مهدی با هم گیتار می زنند»
طبق بررسی های پایین نتیجه می گیریم که این فعل از نوع ساده است.
گیتار ها) معنی می دهد.
گیتاری) معنی می دهد.
برای دیدن پاسخ، روی سوال کلیک کنید.
سوالات متداول
به جزء پیشین فعل اصلی، برای تشخیص فعل مرکب، چه چیزهایی اضافه کنیم؟
ها – تر – ترین – ی نکره
اگر کلمه قبل از فعل با اضافه کردن آن جزء ها معنی دهد، فعل ساده است یا مرکب؟
در صورت معنی دادن، فعل ساده است.
فعل چیست؟
هرگاه کلمه ای انجام شدن یک عمل را در یک زمان و شخص مشخص برساند، آن کلمه فعل است.
اجزای فعل چیست؟
اجزای فعل شامل بن و شناسه است.
فعل محذوف چیست؟
هرگاه جمله ما بدون فعل باشد و بتوانیم فعل را از روی معنی یا فعل جمله قبلی حدس بزنیم، میگوییم فعل محذوف است.
ممنون
یک سوالی برام پیش اومده
چرا اولش گفتید اگه فعل نباشه، جمله تشکیل نمیشه اما بعدش باز گفتید اگه فعل نبود، محذوفه
توی اشعاری که به شما توی امتحان میده، میدونیم که جمله وجود داره و باید بگردیم فعل محذوفو پیدا کنیم
اما مثالی که اول مقاله زدیم، صرفا برای این بود که متوجه بشید اهمیت فعل رو که اگه نباشه، جمله تشکیل نمیشه